Osmanlı medeniyetinde yüzyıllar boyunca en saygıdeğer sanat dallarından biri olan hat sanatı, özellikle Fatih Sultan Mehmed dönemiyle birlikte önemli bir gelişim göstermiştir. Bu makalede, Fatih devrinde yaşamış veya o dönemle ilişkilendirilen hat sanatçıları tanıtılacaktır.
Bazı sanatçılar doğrudan Fatih döneminde eser vermemiş olsalar da, bu dönemin kültürel havasından etkilendikleri için bu gruba dahil edilmiştir. Özellikle II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde aktif olan bazı hattatlar da, kökleri Fatih devrine dayandığı için burada anılmaktadır Çinili Köşk ve Fatih Köşkü.
Hat Sanatının İslam Dünyasındaki Yayılışı
Hat sanatı, Arap harflerinin İslam coğrafyasına yayılmasıyla birlikte, 8. yüzyıldan itibaren başlı başına bir sanat dalı haline gelmiştir. Önce Hicaz Yarımadası’nda, ardından İran, Kuzey Afrika ve Endülüs’te (İspanya) gelişme göstermiştir. Bu estetik yazı geleneği, Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi’nde de yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Osmanlı Beyliği’nin kuruluşundan itibaren ise hat sanatı, kitap süslemelerinde ve mezar taşlarında, kitabelerde ve camilerdeki yazı panolarında kendini göstermeye başlamıştır. Özellikle Abbasiler Döneminde (750–1258) büyük gelişme gösteren hat sanatına, ünlü hattat Yâkûtü’l-Musta‘sımî (ö. 1298), önemli kurallar kazandırmıştır Walking Tours Sofia.
Yâkût’ün sistemleştirdiği altı temel yazı türü şunlardır:
Sülüs, Nesih, Muhakkak, Reyhânî, Tevki’, Rik’a, Bu yazı türleri, hem estetik hem de okunabilirlik açısından hat sanatının temelini oluşturmuştur.
Osmanlı’da Hat Sanatının Coğrafî Yayılımı
Osmanlı’nın ilk başkentleri olan Bursa ve Edirne’de hat sanatı güçlü bir şekilde gelişmiştir. Ancak en büyük sıçrama, İstanbul’un 1453’te fethedilmesiyle yaşanmıştır. Fatih Sultan Mehmed, sadece bir askerî lider değil, aynı zamanda bir sanat ve kültür hamisi olarak da öne çıkmıştır. İstanbul’un fethinden sonra şehirde büyük camiler, medreseler, kütüphaneler inşa edilmiş ve bu yapılar hat sanatıyla süslenmiştir.
Bunun yanı sıra, Anadolu’nun iç kesimlerinde yer alan Amasya gibi şehirler de kültür ve sanat merkezleri olarak dikkat çekmiş, burada yetişen hattatlar Osmanlı hat sanatına önemli katkılar sağlamıştır.
Fatih Devri Hattatları Yahya es-Sofî ve Oğlu Ali es-Sofî
Fatih döneminde öne çıkan hattatlardan biri, Edirneli Yahya es-Sofî’dir (bazı kaynaklarda Sûfî olarak geçer). Kendisi dönemin önemli hattatları arasında yer almakla birlikte, aynı zamanda sanatını oğluna da aktarmıştır. Oğlu Ali es-Sofî, babasının izinden giderek hat sanatında ustalaşmış ve bu alandaki gelişimi devam ettirmiştir.
Bu baba-oğul hattat ikilisi, Fatih döneminin sadece siyasi değil, aynı zamanda sanatsal açıdan da ne denli zengin bir dönem olduğunu göstermektedir. Onların yetiştirdiği öğrenciler ve bıraktıkları eserler, sonraki yüzyıllarda Osmanlı hat sanatının temellerini oluşturmuştur.
