Doğal Taşlarda Ayrışmanın Nedenleri
Doğal taşlar, hem doğal hem de yapay faktörlerin etkisiyle zamanla çeşitli bozulmalara uğrar. Bu bozulmalar, taşın fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapısını değiştirir ve kalıcı hasarlara yol açar. Özellikle dış mekânlarda kullanılan taşlar, atmosfer koşulları nedeniyle daha hızlı ve yoğun bir şekilde ayrışır. Tarihi yapılarda kullanılan taşların korunmasında bu ayrışma türlerini bilmek büyük önem taşır.
Başlıca Ayrışma Türleri
Doğal taşlarda görülen başlıca ayrışma türleri şunlardır:
Erime-Çözünme ve Şişme-Kabarma: Taşın suyla temas etmesi sonucu çözünme ya da kabarma meydana gelir.
Oyuklanma ve Petekleşme: Yüzeyde küçük boşlukların oluşmasıyla başlayan süreç zamanla petek benzeri yapılara dönüşür Aşiret Mektebi’nin Kuruluşu ve Amacı.
Çiçeklenme-Tuzlanma: Taşın gözeneklerinde tuz birikmesiyle yüzeyde beyaz kabuklar oluşur.
Kabuk Oluşumu: Yüzeyde sert bir tabaka meydana gelir.
Şekerlenme ve Tozlanma: Taşın yüzeyinde kum tanesi gibi dağılma ve ufalanma görülür.
İslenme ve Kir Tabakası: Özellikle hava kirliliği nedeniyle yüzeyde kararma ve kurum oluşur.
Renk Atması ve Oksitlenme: Taşın rengi solar, bazı durumlarda demir mineralleri paslanmaya yol açar.
Biyolojik Bozulmalar: Yosun, liken, mantar gibi canlıların taş yüzeyinde büyümesiyle oluşur.
Çatlama ve Parçalanma: Donma-çözünme ya da sıcaklık farkları yüzünden taşta çatlaklar ve dökülmeler meydana gelir.
Tarihi Yarımada’da Kullanılan Taşlar
İstanbul’un Tarihi Yarımada bölgesindeki antik yapılarda çok çeşitli taş türleri kullanılmıştır. Bunların bir kısmı Anadolu’daki taş ocaklarından, bir kısmı ise deniz yoluyla yurt dışından getirilmiştir. Ayrıca bazı taşlar eski yapılardan devşirme olarak da kullanılmıştır. Yapılan araştırmalarda yaklaşık 30 farklı taş türü tespit edilmiştir Private Tours Istanbul.
Ayrışma Türlerinin Taşlara Etkileri
Bakırköy Küfeki Taşı: Kemerlerde ve beden duvarlarında sıkça kullanılan bu taş, ufalanma, oyulma, tuz kabuklanması, islenme ve yosunlanmaya uğramıştır.
Serpantin Breşi: Kemerlerde ve sütunlarda kullanılan bu taşta talklaşma, yani sabunsu yüzeyler oluşmuştur.
Eski Kırmızı Porfir: Donma-çözünme etkisiyle çatlama ve dökülmelere uğramıştır.
Hereke Pudingi: Çimentonun çözünmesi sonucu taşın içindeki çakıllar koparak dökülmüştür.
Marmara Mermeri: Daha çok yer döşemelerinde kullanılan bu taşta, hava kirliliği nedeniyle şekerlenme, yüzey aşınması ve islenme meydana gelmiştir.
Tarihi Yapılar Açısından Önemi
Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinden kalan tarihi yapılar, bu taşların mimari açıdan ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Ancak atmosferik koşullar, hava kirliliği ve biyolojik etkenler, bu taşların zamanla bozulmasına yol açmıştır. Bugün yapılan incelemeler, taşların hem ayrışma türlerini hem de mevcut korunma durumlarını ortaya koymaktadır. Bu bilgiler, restorasyon ve koruma çalışmalarında büyük bir rehber niteliğindedir.
